چگونه دولت سیزدهم توانست بحران «خزانه خالی» را حل کند؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ خردادماه 1400 آیت الله سید ابراهیم رئیسی سکان هدایت دولت سیزدهم را برعهده گرفت. دولت در شرایطی بر سر کار آمد که کشور در اوج شیوع کرونا، تحریم‌های اقتصادی و تورم بی سابقه قرار داشت؛ به طوری که طبق گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم در پایان دولت دوازدهم به 57 درصد رسید که این عدد بالاترین نرخ تورم در پایان دولت‌های پس از انقلاب به شمار می‌رود.

دولت سیزدهم چه تحویل گرفت و چگونه اقدام کرد؟

کسری بودجه

دولت سیزدهم زمانی بر سر کار آمد که بیش از 480 هزار میلیارد تومان کسری بودجه از دولت قبل، روی دست دولت آیت الله رئیسی مانده بود؛ اما با حذف هزینه‌های غیرضروری، افزایش صادرات نفت و اصلاح ساختارهای مالیاتی توانست نیمه دوم سال 1400 را مدیریت کند، بدون اینکه در پرداخت حقوق‌ دستگاه‌های اجرایی با چالش مواجه شود.

استقراض از بانک مرکزی

خزانه در زمان تحویل به دولت سیزدهم منفی بود؛ به این صورت که دولت قبل حدود 60 هزار میلیارد تومان تخصیص بدون منابع انجام داده بود، در حالی که معادل این مبلغ در خزانه وجود نداشت

یکی از مشکلات اصلی دولت در  دو سال اخیر بدهی‌های بر جای مانده از دولت قبل بود. دولت دوازدهم علاوه بر انتشار بی رویه اوراق مالی، بدهی‌های سنگینی برای بانک مرکزی، صندوق توسعه ملی و صندوق‌های بازنشستگی بر جای گذاشت و در شرایطی کسری بودجه 480 هزار میلیاردتومانی ایجاد کرده بود که فقط در چهار ماه پایانی دولتش نزدیک به 50 هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض کرده بود.

دولت سیزدهم توانست تا هفته نخست مرداد 1402، 268 هزار میلیارد تومان از بدهی دولت قبل را تسویه کند که چنین اتفاقی تاکنون در هیچ دولتی مسبوق به سابقه نبوده است.

وضعیت خزانه

خزانه در زمان تحویل به دولت سیزدهم منفی بود؛ به این صورت که دولت قبل حدود 60 هزار میلیارد تومان تخصیص بدون منابع انجام داده بود، در حالی که معادل این مبلغ در خزانه وجود نداشت. این اتفاق در حالی است که رئیس دفتر دولت دوازدهم در روزهای آخر دولت خطاب به رئیس سازمان برنامه و بودجه ‌نوشت: خزانه تخلیه شده است و موجودی وجود ندارد.

دولت سیزدهم برای خارج شدن از چنین شرایطی با کنترل هزینه‌های جاری و مدیریت پرداخت‌های عمرانی به همراه افزایش صادرات نفت و اخذ مالیات توانست خزانه را از حالت منفی خارج کند.

موجودی کالاهای اساسی

طبق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، تا پایان خرداد 1400 در کشور در زمینه تأمین شکر 607 هزار تن، تأمین روغن 1 میلیون تن، تأمین برنج 1.3 میلیون، گندم 6.7 میلیون تن و نهاده‌های دامی 12.8 میلیون تن کمبود وجود داشت. این در حالی است که دولت دوازدهم 66 میلیارد دلار از منابع ارزی را در قالب ارز 4 هزار و 200 تومانی برای تأمین این کالاها تخصیص داده بود.

وضعیت بد کمبود کالاهای اساسی به نحوی بود که دولت دوازدهم 8 میلیارد دلار ارز ترجیحی که در بودجه 1400 مصوب شده بود را در سه ماه نخست مصرف کرد و دولت سیزدهم در نیمه دوم سال 1400 مجوز استفاده از این منابع ارزی را نداشت.

دولت سیزدهم برای مدیریت منابع ارزی حذف ارز ترجیحی را در دستور کار خود قرار داد و با این اقدام طبق برآوردهای کارشناسان اقتصادی صرفه جویی 73 هزار میلیارد تومانی در واردات به وجود آمد. همچنین ذخایر راهبردی کشور از 45 روز به چهار ماه افزایش یافته است.

تراز حساب تجاری

تراز حساب جاری، پرداخت‌های کشوری با دیگر کشورهای جهان را نشان می‌دهد. تراز حساب تجاری کشورمان به عنوان مهم ترین شاخص درآمد – هزینه ارزی کشور در پایان سال 1399 منفی شد و به رقم زیر 709 میلیون دلار رسیده بود. تداوم چنین سیاستی برای کشور راهی جز استقراض خارجی باقی نمی گذاشت.

دولت سیزدهم با افزایش چشمگیر صادرات کالا و همچنین درآمدهای نفتی، تراز حساب جاری کشور را به بیش از 11.8 میلیارد دلار  رساند و از منفی 709 میلیون دلار به 11.1 میلیارد دلار رسید.

دولت سیزدهم برای مدیریت منابع ارزی حذف ارز ترجیحی را در دستور کار خود قرار داد و با این اقدام طبق برآوردهای کارشناسان اقتصادی صرفه جویی 73 هزار میلیارد تومانی در واردات به وجود آمد

تحول نظام بهداشت و سلامت

بخش بهداشت در سال‌های متمادی مورد توجه دولت‌ها بوده و همواره به عنوان مهم ترین بخش نظام سلامتی کشور از سوی رهبر انقلاب اسلامی تأکید شده است. دولت سیزدهم در شرایطی بر سر کار آمد که کشور به شدت درگیر شیوع کرونا، آمار مرگ و میر در حال فزونی و درخواست‌های متعدد دولت دوازدهم از سایر کشورها در زمینه واردات واکسن با در بسته مواجه شده بود.

اقدامات دولت سیزدهم شگفتی ساز بود و توانست با تأمین واکسن و سیاست‌های اتخاذ شده مناسب آمار مبتلایان و مرگ و میر را کاهش دهد.

همچنین سایر  اقدامات دولت را در حوزه بهداشت سلامت می‌توان موارد زیر برشمرد:

• بیمه کردن 6 میلیون نفر از  افراد فاقد بیمه
• رایگان کردن بیمه سلامت برای سه دهک نخست جامعه
• کاهش 95 درصدی هزینه‌های درمان در مراکز بهداشتی دولتی
• برقراری نظام نسخه نویسی الکترونیک و حذف دفترچه‌های درمانی
• پوشش بیمه ناباروری

کاهش نرخ بیکاری

طبق آخرین گزارش مرکز آمار، بررسی وضعیت اشتغال و بیکاری کشور نشان می‌دهد نرخ بیکاری در بهار سال جاری به 8.2 دهم درصد رسید که نسبت به پاییز سال گذشته پایین ترین رقم در دو دهه گذشته است. همچنین در یک سال اخیر 728 هزار نفر به جمعیت شاغلان کشور افزوده شده که نشانه دیگری از اقدامات مثبت دولت سیزدهم در زمینه کاهش نرخ بیکاری است.

تجارت خارجی با همسایگان

دولت سیزدهم از همان ابتدای کار با عضویت در ائتلاف‌ها و سازمان‌های بین‌المللی نظیر شانگهای، بریکس و اوراسیا به دنبال نقش آفرینی در نظم جدید بین‌المللی بود تا به این وسیله مراودات تجاری ایران با همسایگانش بهبود یابد. طبق آمارهای رسمی، حجم تجارت با کشورهای همسایه تا پایان دولت قبل نزدیک به 20 میلیارد دلار بود که تا پایان اردیبهشت 1402 این عدد به 58 میلیارد دلار رسید.

چشم انداز دولت سیزدهم در دو سال آینده رساندن حجم مراودات به 300 میلیارد دلار است و با توجه به عزم موجود در بهبود روابط با کشورهای همسایه و منطقه، رسیدن به این عدد دور از انتظار نیست.

افزایش صادرات نفت

طبق آخرین آمار بانک مرکزی، صادرات نفتی ایران در سال 1401 به 55 میلیارد و 410 میلیون دلار رسید که نسبت به رقم 38 میلیارد دلاری صادرات نفت در سال 1400 رشد 43 درصدی داشته است.  همچنین طبق آمارهای منتشر شده از عملکرد بودجه، در چهار ماهه نخست سال 1402، ۱۰۵ هزار میلیارد تومان درآمد نفتی محقق شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۱ رشد ۵۹ درصدی و نسبت به  چهار ماهه نخست ۱۴۰۰ حدود 5/9 برابر شده است.

این آمار گواه این است با وجود تحریم‌های شدید غرب، دولت سیزدهم به خوبی توانسته است درآمدهای نفتی خوبی کسب کند.

رشد درآمدهای مالیاتی

طبق آمارهای سازمان امور مالیاتی، در چهار ماهه نخست سال جاری 216 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی وصول شده است که این آمار نسبت به سال گذشته (که نزدیک به 143 میلیارد و 888 میلیون تومان بود)، رشد 50 درصدی نشان می‌دهد.

از مجموع مالیات‌های وصول شده 133 هزار میلیارد تومان آن مربوط به مالیات‌های مستقیم بوده که 90 درصد آن نسبت به قانون بودجه محقق شده و در نوع خود بی سابقه است.